Het langverwachte rapport over het literatuuronderzoek door de Universiteit van Utrecht over anticonceptie voor vrijlopende dieren, is begin maart gedeeld met de Provinciale Staten. De beeldvormende sessie hierover is niet doorgegaan vanwege de Coronacrisis, maar wordt in april ingehaald.
Is anticonceptie een verantwoord middel om het aantal grote grazers in de Oostvaardersplassen terug te brengen en te stabiliseren? Zeven wetenschappers hebben zich over deze vraag gebogen en keken naar de effectiviteit, praktische uitvoerbaarheid, effecten op de gezondheid en het gedrag van de dieren. Ook namen ze ethische en juridische overwegingen in beschouwing. En natuurlijk de kosten.
In Noord-Amerika en Zuid-Afrika is ervaring opgedaan met middelen om de vruchtbaarheid van wilde paarden, herten en olifanten terug te brengen. In de VS is het eten van paardenvlees ondenkbaar en daarom wordt op kuddes verwilderde paarden anticonceptie toegepast. Ook is er in beperkte mate ervaring opgedaan met herten en bizons.
De belangrijkste conclusie is dat anticonceptie in theorie een middel kan zijn om de populatie grazers in de Oostvaardersplassen te beheren. Maar er zitten heel veel haken en ogen aan.
Neem de ethische dilemma’s. De mens grijpt in in de natuur en de voortplantingsmogelijkheden van dieren. Wat voor effect heeft dit op het welzijn van het dier? In de wet Dieren is het recht op de integriteit van het dier gewaarborgd. Maakt het onvruchtbaar maken van een dier daar geen inbreuk op? Is zo’n ingreep in het belang van het dier? Dit staat los van de vraag of het dier er last van heeft. De onderzoekers melden dat onvruchtbare merries na verloop van tijd hun groep verlaten op zoek naar ‘betere’ hengst. Dit kan leiden tot veel onrust in de kuddes en bij de hengsten. Castratie van hengsten is evenmin een oplossing, want er zijn maar weinig hengsten nodig voor de reproductie.
Bij runderen en paarden kun je anticonceptie toepassen in vangweides, maar bij herten moet je gebruik maken van pijltjes. Dat betekent in de praktijk dat je op ze moet jagen, net als bij afschot. Dat leidt tot onrust. Niet alleen voor de dieren zelf, maar ook voor fouragerende vogels.
Een mogelijk verminderde groepsstabiliteit en stress heeft gevolgen voor de gezondheid van de dieren en kan leiden tot ziektes en veulensterfte. Aan de andere kant wordt de fysieke conditie van merries en hinden beter als ze niet elk jaar een veulen hebben. Daardoor leven de dieren langer en worden de kuddes ouder, tot het moment dat ze niet meer in staat zijn om hun voedsel te vinden en verzwakken.
Een ander risico van anticonceptie is de genetische sterkte van de populatie. Wanneer je een deel ervan afschermt voor de reproductie, geldt niet meer het principe van de ‘survival of the fittest’.
De middelen zelf zijn niet zo duur, maar de toepassing – afvangen bij paarden en koeien, darten bij herten- is arbeidsintensief. Je moet de dieren merken, in de gaten houden en schema’s opstellen welke dieren er jaarlijks een injectie krijgen en welke dieren weer vruchtbaar mogen worden.
Dan hebben we het nog niet gehad over de gevolgen voor het ecosysteem. Wat gebeurt er als insecten die van de mest leven door vogels worden gegeten? Of wanneer een zeearend zich te goed doet aan een hertenkadaver dat anticonceptie heeft gehad? Daar is weinig over bekend en de vraag is of je die mogelijke risico’s op de koop toe wilt nemen.
Tenslotte zijn er juridische aspecten. Niet alle middelen zijn wettelijk toegestaan en het kan jaren duren voor je de benodigde vergunningen hebt gekregen. De middelen die makkelijker beschikbaar zijn, zijn onvoldoende getest en de vraag is of je zo’n experiment op de grote grazers wil doen en of je de dieren daar een groot plezier mee doet.
Al met al, kijkend naar de kosten, de juridische aspecten, het dierenwelzijn en de mogelijke ecologische risico’s lijkt het toepassen van deze methode meer na- dan voordelen te hebben. Een groot medisch experiment met dieren, waar het nu op neer zou komen; daar zijn we geen voorstander van. Dit lijkt dan ook niet de beste oplossing voor de komende jaren. We zijn daarom benieuwd naar de toelichting vanuit college, en het gesprek hierover in Provinciale Staten Flevoland.
Corina Straatsma
Woordvoerder Oostvaardersplassen